چهار طاقي مشهور به «خانه ديو» در روستاي «ريوند» در مركز دهستان باشتين كه برخي باستان شناسان آن را محل آتشكده «آذربرزين مهر» فرض كرده بودند، بر اساس پژوهش هاي تازه بر منابع فارسي و عربي اوايل دوره اسلامي با مختصات اين آتشكده مشهور ساساني مطابقت ندارد و باستان شناسان بايد در كوه هاي اطراف روستاي گنبد (جنبد) در جستجوي اين آتشكده باشند.
از منابع دوره ساساني چنين بر ميآيد كه سه آتش يا آتشكده بزرگ در اين دوره وجود داشته اند و در روايتها، اصل اين سه آتشكده را از سه آتش مهم اساطيري دين زرتشت دانسته اند: آذر فرنبغ، آذرگشنسب و آذر برزينمهر.
هر يك از اين سه آتش را متعلق به يكي از طبقات جامعه ميدانسته اند: آذر فرنبغ آتش موبدان، آذر گشنسب آتش ارتشتاران و آذر برزينمهر آتش كشاورزان بوده است.
اين سه آتشكده به ترتيب در فارس، آذربايجان و خراسان به دست سه قهرمان زميني يعني جمشيد، كيخسرو و كيگشتاسب تاسيس شدهاند. همانگونه كه ميبينيم در منابع قديم جايگاه اين آتشكدهها نيز ذكر شده است اما تاكنون هيچ اثري از آنها به دست نيامده است. آذر برزين مهر آتشكده خاص طبقه كشاورزان بود كه در ابتدا محل ثابتي نداشت. به نوشته متن پهلوي بندهشن، وقتي كه زرتشت دين آورد، كي گشتاسب آن را در كوه ريوند كه پشت گشتاسبان گفته ميشود، مستقر ساخت.
تازه ترین بررسی های باستان شناختی به کشف معماری های جدید در کنار یک آتشکده در سبزوار انجامید که احتمال وجود آتشکده معروف به آذر بُرزین مهر را در این شهر قوت می بخشد.
پیش از این بررسی ها درباره چهار طاقی مشهور به «خانه ی دیو» در روستای رِیوَند در مرکز دهستان باشتین وجود این آتشکده را در سبزوار رد کرده بود. اما یافته های جدید باستان شناسان مدّعی وجود این آتشکده در سبزوار است.
در این مطالعات کارشناسان سازمان میراث فرهنگی سبزوار موفّق به شناسایی در ورودی تالار و بقایای معماری اَستودان (جای نگاهداری ِ استخوان مردگان در کنار دخمه) در این آتشکده بر روی کوهی به نام ریوند شدند.
براساس نظرات مستند «لازار فانی»،«کریستین سن» و «جکسن» آتشکده برزین مهر متعلق به کشاورزان دوران ساسانی بوده و در شمال غربی ایالت نیشابور قرار داشته است. همچنین با توجه به بررسی های باستان شناسان ایران و با در نظر گرفتن یافته های جدید احتمال وجود آتشکده در سبزوار قوت گرفته است.
قرار گیری آتشکده بر روی این کوه به شکل یک زیگورات است و بر خلاف تصور پیشین مبنی بر باز بودن اطراف این آتشکده، بررسی های جدید نشان می دهد که معماری هایی دراطراف این بنا وجودداشته و راه دسترسی به آن بسیار سخت بوده است
کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری سبزوار وجود ارتباط بین نیشابور و سبزوار را از دیگر دلایل اثبات این ادعا می دانند.
در کنار این آتشکده گیاهی به نام ریواس وجود دارد که طبق مدارک و شواهد موجود در دوره آریایی ها (هزاره اول تا سوم قبل از میلاد) از این گیاه شرابی بنام هَومَه درست می شد و در مراسم دینی و مذهبی آریایی ها مورد استفاده قرار می گرفت. به نوشته ی برهان قاطع، به زبان سنسکریت نیز از این افشره به نام سَومَه یاد شده است که آن را با آبِ ترکه ی انار مخلوط می کردند و بر روی آتش می پاشیدند.
کارشناسان باتوجه به وجود آیین مشابهی در هند امروز بر آنند تا در بررسی های آتی خود ارتباط فرهنگی سبزوار با ایران مرکزی، آسیای مرکزی و هند را مورد بررسی قرار دهند. در اسناد و مدارک تاریخی ِ موجود در پنچ نقطه ی ایران از آذر برزین مهر یاد شده است که از جمله آن می توان به شهر کاشمر اشاره کرد. این آتشکده یکی از سه آتشکده‌ی مهم دوران ساسانیان بود که به طبقه کشاورزان و دهقانان اختصاص داشت.
برگرفته از تارنمای خبرگزاری میراث فرهنگی ایران
سلام
ReplyDeleteجالب بود